Elazığ Türküleri

Elazığ, türkü, mani ve hoyratları ile sadece yöresel müziğe değil Türk halk müziğine de önemli ölçüde kaynak olmuştur. Gönüllerde aşk, şevk, heyecan duyguları yaşatan; beyinlere birlik ve kardeşlik aşılayan Elazığ maya, türkü ve hoyratlarını; Elazığ musikisinden ve yöre halk oyunlarından ayrı düşünmek mümkün değildir. Bu zengin edebiyat ürünleri bazen bir aşk hikayesini çağrıştırır, bazen de hareketle özdeşleşir ve halk oyunları olarak karşımıza çıkar

Türkülerin Elazığ folklorunda çok özel bir yeri ve önemi vardır. Çoğunun çıkış zmanı ve yazarı belli olmayan rahmetli İshak Sunguroğlu’nun ifadesi ile “meçhul şair ve bestekarların” eserleridir. Elazığ-Harput türkülerini iki bölümde toplamak mümkündür. Bir olay sonucu halkın duygularını terennüm eden ” VAKA TÜRKÜLERİ “. Herhangi bir olaya dayanmayan veya çok eskiden kaldıkları için vakaları tespit edilmeyen türküler.
Türkiye’de sevilerek okunan Elazığ’a ait bazı türküler…

Yemen Türküsü,
Meteris’den ineydim,
Hayriye,
Kövenk,
Mamoş,
Mezire’den çıktım,
Saray Yolu,
Al Almayı,
Yoğurt Koydum Dolaba,
Dersim Dört Dağ İçinde,
Sinemde Bir Tutuşmuş,
Aş Yedim,
Bir Ah Çeksem,
Bir Şuh-i Sitemkar,
Yüksek Minare,
Göremedim Alemde,
Necibem,
Havuz Başının Gülleri,
Evleri Uçta Yarim,
Gelin Ağlar,
Harput’tan Aldım Bakır… ve daha yüzlercesi...

Hayatta Olmayan Kaynak Kişi ve Okuyucular

Güzel sedaları ile Harput semasını çınlatan ve bugün rahmetli olmuş değerli insanların, isimlerini olabildiğince genç kuşaklara tanıtmak bir vefa borcu olduğu kadar, önemli bir görevdir. Kuşaktan kuşağa bu isimlerin gitmeside önemlidir.

Derviş Hafız, Serkislinin İsmail, Hafız Kemal, Çorbacıoğlu Mustafa, Mahmut, Dolap Muhittin, Mesut Efendi, Hafız Nuri, Mehmet Akar, Kör Hafız, Kaleli Mustafa, Hafız Yusuf; oğulları Ömer, Derviş, Hafız Alaattin, Korukoplu Şevki Bey, Çeribaşızade Ali Bey, Parmaksızoğlu Efo, Debboya Muhittin, Küçükoğlu Hurşit, Selmanoğlugilin Nuri, Saraç Bilal’in kardeşi Salim, Feyzi Ethemoğlu İbrahim, Mustafa Çavuş, Palulu Recep, Mıkır ve oğlu, Hafız Osman Öge, Kövenkli Hafız Mustafa Demirci, Sıtkı İçmeli, Sabri Çavuş, Şıhhacılı İzzet, Refik İzdemir, Abbas Bakır.

Hayatta Olan Kaynak Kişi ve Okuyucular

Harput türkülerini en iyi bilen ve icra eden kaynak kişi özelliğine sahip son kuşak icracıların başında gelen gerçekten her birisi bir hazine kıymetinde olan Ahmet TASALI, Lokman TASALI, Enver DEMİRBAĞ, Paşa DEMİRBAĞ, Faik BUZ, Kemal YENİCELİ, Nihat KAZAZOĞLU, Hüseyin YETKİN, Mehmet PARLAKSU, ayrıca güzel okuyuculardan Hoğulu Çeketçi Salih, Pekinikli Mustafa Hulisi GÖKTÜRK’ü anmaktayız. Hafız Osman ÖGE, ve Kövenkli Hafız’ı dinleyen ve onların icralarını bilen Kemani Mustafa DÖNER, udi Hüseyin SEKÜ, Ferzan ALAGÖK, avukat Necati ÖZKAYA önemli icracı ve kaynak kişilerdir.

Genç Kuşak Okuyucular

Esat Kabaklı, Adnan Çilesiz, Zülfü Demirtaş, Hasan Öztürk, Ali Öner, İlhami Yağcı, A. Kadir Bay, Osman Bulut, Mustafa Aksu, Niyazi Atıcı.

Halay               

Değişik oyunları bulunan Elazığ’da oyunlarda genel hakimiyet Türü Halay şeklindedir. Bütün dünyada MUMLUDANS olarak ülkemizde ise Çayda Çıra olarak bilinen oyun, Elazığ’ın başta gelen oyunudur. Diğer oyunlar ise sırasıyla.

Halay, avreş, üç ayak, ağır halay, (ağırlama), temürağa, keçike, bıçak, kalkan kılıç, çepik; sadece kadınların oynadığı gelin oyunu, şeve, kırma.

Türkülü olarak oynanan oyunlarımız ise Delilo, Fatmalı (nure), Tamzara, Büyük Ceviz, Güvercin, Isfahan ve Leblebicidir.

Seyirlik Oyunlar    Köy seyirlik oyunları, kırsal alanda çeşitlilik gösterir. Günlük hayattan kaynaklanan oyunların bir bölümü başka yörelerdekilere benzer. Deve ve Arap oyunu bunlardandır. Gülmece öğeleri ağırlıktadır. Yöreye özgü sudan geçirme, yazma, karanfil, köy ve şehir kızı lelişo, pisik gibi orta oyunlarıda vardır.

Bunun dışında çocuklar içinde çeşitli oyunlar bulunmaktadır.

VAKA TÜRKÜLERİ :

Harput, Yemen, Fide, Hafo, Nesibe, Hafız Nene-iri Güllü, Akif, Hayriye, Kogenk, Mamoş, Katip, Kurey Suyu, Al Alma, Fincanı Taştan Oyarlar, Emine, Hakkı türküleridir.

Geniş Kaynak :
İshak SUNGUROĞLU’nun “Harput Yollarında cilt-3”   Fikret MEMİŞOĞLU’nun “Harput Halk Bilgileri” eserlerinde bulabilirsiniz.

YEMEN TÜRKÜSÜ

Hüseyni Türkü

Havada bulut yok, bu ne dumandır?!
Mahlede ölü yok, bu ne şivandır?!
Ana ben ölmedim bu ne figandır?!

Eli yemendir, gülü çemendir!
Giden gelmiyor, acep nedendir?!

Kışlanın ardında,üç ağaç incir;
Kolumda kelepçek, boynumla zincir!
Zincirin yerleri ne yaman sancır!

Ayni nakarat

Kışlanın ardında, sıra söğütler;
Zabitler oturmuş, asker öğütler.
Yemen’e gidecek bu koç yiğitler

Ayni nakarat

Kışlanın ardında, redif sesi var;
Bakın çantasına acep nesi var?
Bir çüt kondurası, bir al fesi var!

Ayni nakarat

Kışlanın ardını, duman bağladı.
Analar, babalar kara bağladı!
Yemen’e gidene herkes ağladı!

Aynı nakarat

Kışlanın ardında yüzüyor kazlar;
Ayağım ağrıyor, yüreğim sızlar!
Yemen’e gidene ağlıyor kızlar!

Aynı nakarat

Kışlanın ardında, bir kırık testi;
Askerin üstüne Sam yeli esti!
Gelinlik tazeler umudu kesti!

Eli yemendir, gülü çimendir
Giden gelmiyor, acep nedendir?

Not: Nakarat ‘da söylenen “alo Yemendir” yahut “ano Yemendir” deyimleri
yanlıştır. Doğrusu “Eli Yemendir” şeklinde söylenenidir.

“Burası Huş’tur, yolu yokuştur”
“ Giden gelmiyor, acep ne iştir.”

Şeklindeki nakarat, sonradan katılmıştır. Elazığ evvela 4. Ordu, sonra da Kolordu merkezi olduğu için, en çok asker, Harput çevresinden gönderilmiş, hatta “redifler” bile sevk edilmiştir. Bu gün de askeri binalardan birine hala “Redif kışlası” denir. Çünkü “Redif Birlikleri” ELAZIĞ da idi.

* Türkü, büyük sevkıyatın, haftasında, kadınlar tarafından çıkarılmıştır.
Bu sevkıyat arasında, Kel Feyzi de vardı. Güzel sesiyle uğurlayanları ağlatmıştır.

Diğer bir okuma şekli.

YEMEN TÜRKÜSÜ

HAVADA BULUT YOK BU NE DUMANDIR
MAHLEDE ÖLÜM YOK BU NE ŞİVANDIR
ŞU YEMEN ELLERİ NE DE YAMANDIR

ANO YEMENDİR GÜLÜ ÇEMENDİR
GİDEN GELMİYOR ACEP NEDENDİR
BURASI HUŞTUR YOLU YOKUŞTUR
GİDEN GELMİYOR ACEP NEDENDİR

KIŞLANIN ÖNÜNDE REDİF SESİ VAR
BAKIN ÇANTASINDA ACEP NESİ VAR
BİR ÇİFT PABUÇ İLE BİR DE FESİ VAR

KIŞLANIN ÖNÜNDE ÜÇ AĞAÇ İNCİR
KOLUMDA KELEPÇE BOYNUMDA ZİNCİR
ZİNCİRİN YERLERİ NE YAMAN SANCIR

KIŞLANIN ÖNÜNDE SIRA SÖĞÜTLER
ZABİTLER OTURMUŞ ASKER ÖĞÜTLER
YEMENE GİDECEK BU KOÇ YİĞİTLER

KIŞLANIN ARDINI DUMAN BAĞLADI
ANALAR BABALAR KARA BAĞLADI
YEMENE GİDENE HERKES AĞLADI

KIŞLANIN ARDINDA YÜZÜYOR KAZLAR
AYAĞIM AĞRIYOR YÜREĞİM SIZLAR
YEMENE GİDENE AĞLIYOR KIZLAR

KIŞLANIN ARDINDA BİR KIRIK TESTİ
ASKERİN ÜSTÜNE SAM YELİ ESTİ
GELİNLİK TAZELER UMUDU KESTİ

Anonim, Yöre: Elazığ

ÇAYDA ÇIRA TÜRKÜSÜ

Şirvan Makamı

Çayda Çıra Türküsü:

Çayda çıra yanıyor,
Humar göz uyanıyor.
Fitil çifte yara bir,
Yürek mi dayanıyor?

Çayda çıra yakarım,
Yar yoluna bakarım.
Bir yüz görümlüğüne,
Beşibirlik takarım.

Çayda çıra, yüz çıra,
Yanıyor sıra sıra.
Yarim keklik, ben, şahin,
Everim ardı sıra.

Çayda çıra yanıyor,
Ay tutulmuş sanıyor.
Yavaş yürü, usul bas,
Engeller uyanıyor.

Çayda çıralar yine,
Yandılar döne döne.
Bahtılı çıra seni,
Ayda yılda bir güne.

Çayda çıralar yakın,
Çıkın yoluna bakın.
Hak nazardan saklasın,
Kem göz değmesin sakın.

Çayda çıra geline,
Kına yakın eline.
Nazar değmesin sakın,
Has bahçenin gülüne.

Çayda çıra’larım var,
Gizli yaralarım var.
Eller al, yeşil giymiş,
Benim karalarım var.

Çayda çıra yanıyor,
Engeller uyanıyor.
Çözme tabip yaramı
Al kana boyanıyor.

Yanar çayda çıralar,
Kızlar oyun sıralar.
Gelin hanım gelirse,
Defci toplar paralar.

Not: Besteyle söylenirken söz katmaları yapılır.

MAMOŞ TÜRKÜSÜ

Pencereden bir taş geldi

Ben sandım ki Mamoş geldi

Uyan Mamoş, uyan Mamoş

Başımıza ne iş geldi

 

Penceresi yeşil perde

Yeni düştüm ben bu derde

Kör olasın Bekir Hoca

Nasıl yatak bu dar yerde

 

Eyvah Mamoş, eyvah Mamoş

Tabip getir, imdada koş

 

Penceresi yeşil yaprak

Mamoş giyer siyah kalpak

Kör olasın Bekir hoca

Yatağımız kara toprak

 

Evlerinde koyun kuzlar

Vuruldum ben yaram sızlar

Öldüğümü aramim ben

Yetim kaldı yavru kızlar

 

Di kalk Mamoş, Mamoş, di kalk

Başımıza yığıldı halk

 

Evlerinin ardı kavak

Yağmur yağar ufak ufak

Kör olasın Bekir hoca

Ağzımdaki kurşuna bak

 

Pencerenin önü çardak

Rakı içdik bardak bardak

Kör olasın Bekir Hoca

Koymadın ki murad alak

 

Eyvah Mamoş, Mamoş eyvah

Doktor çağır, yarama bak

 

Dış kapıyı, araladın ;

Ak bahtımı, karaladın.

Kör olasın Bekir hoca

Mamoş’u da yaraladın

 

Mamoş, palton tutayım mı

Hayrın için satayım mı

Mezarında boş yer var mı

Ben de girip yatayım mı

 

Mamoş ninni, Mamoş ninni

Bilinmez kim kime kinni

Bekir hoca vurdu beni

Bekir hoca vurdu seni;
Not: Bekir Hoca’nın , Mamoş la Firdevs’i, jandarma Ali’ye vurdurması üzerine çıkarılmıştır.

ELAZIĞ TÜRKÜSÜ

UŞŞAK TÜRKÜ

 

Elâzığ türküsü

 

Elaziz uzun çarşı

Dükkânlar karşı karşı

Sevmişim alacağım

Dosta, düşmana karşı

 

Elâziz altı kuyu

Uyu sevdiğim uyu

Şu benim sevdiğimin

Şekerden tatlı huyu

 

Elaziz de bir oda

Ay giriyor buluda

Korkarım düşem ölem

O yar beni unuda

 

Uşşak Hoyrat

Kesik Hoyrat
Oh olsun, oh olsun

Kaş yay, kirpik oh olsun

Dostlar der yazık oldu

Düşmanlar der oh olsun

 

Oh dalandı, oh dalandı

Oh dedi, oh dalandı

Yetiş kabrim üstüne

Örtüldü tahtalandı.